Dzień dobry

Dzisiejsza lekcja skierowana jest przede wszystkim do uczniów klasy 8. Omówimy najsłynniejsze dzieło Adama Mickiewicza „Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie”.

Adam Mickiewicz – poeta romantyczny, żył i tworzył w latach 1798-1855. Urodził się w Zaosiu koło Nowogródka na Litwie. Był studentem Uniwersytetu w Wilnie, studiował na wydziale humanistycznym. W 1817 roku założył Towarzystwo Filomatów– miłośników wiedzy. Było to tajne, patriotyczne koło samopomocy koleżeńskiej. W 1819 roku ukończył studia i przeniósł się do Kowna, podjął pracę nauczyciela szkoły średniej. W 1822 roku ukazał się w Wilnie pierwszy tom poezji Mickiewicza „Ballady i romanse”, a rok później „Poezje” z II i IV cz. „Dziadów” oraz z powieść poetycka „Grażyna”.

W 1823 roku został aresztowany i uwięziony w klasztorze bazylianów w Wilnie, a następnie za udział w tajnych młodzieżowych organizacjach skazany na zesłanie w głąb Rosji. W 1826 roku powstał tam „Sonety krymskie” a w 1828 „Konrad Wallenrod”. W 1829 roku dzięki pomocy przyjaciół w zdobyciu paszportu i ostrzeżeniu go o grożącym aresztowaniu ucieka za granicę, do Niemiec, a potem do Włoch. Po klęsce powstania listopadowego w 1830 roku, którą przeżywał w Wielkopolsce, przeniósł się wraz z Wielką Emigracją do Paryża. W Dreźnie powstała III cz. „Dziadów” w 1832 roku. W 1834 roku ukończył i wydał „Pana Tadeusza”. Zajmował się publicystyką, pisał wiersze, wykładał jako profesor literatur słowiańskich w College de France. Współtworzył pismo paryskie „Trybuna Ludów”. Zmarł w Konstantynopolu, prawdopodobnie na cholerę.

„Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem” – tak brzmi tytuł wraz z podtytułem dzieła Adama Mickiewicza.

BUDOWA UTWORU:

„Pan Tadeusz” to epopeja narodowa – składa się z 12 ksiąg pisanych wierszem, trzynastozgłoskowcem,  który przedstawia dzieje bohaterów na tle wydarzeń historycznych, przełomowych dla danej społeczności. W Panu Tadeuszu tym wydarzeniem jest przemarsz wojsk Napoleona przez Europę.

Epopeja rozpoczyna się inwokacją. Nie ma chyba słynniejszej apostrofy polskiej jak: „Litwo, ojczyzno moja” Mickiewicza. Poeta zwraca się do odległej ojczyzny i Matki Boskiej, prosząc, o pomoc w tworzeniu dzieła.

Narrator – jest tu w przeważającej części trzecioosobowy, zdystansowany, przedstawia odbiorcy osoby i wydarzenia, sam zaś swoje uczucia ujawnia tylko w Inwokacji. W toku narracji Pana Tadeusza zauważamy obecność jeszcze jednego narratora – głosu, który wyraża opinie lub poglądy ogółu, nie wszystko wie do końca, często przedstawia domysły, używa słów „podobno”, „mówiono” – tak jak w przypadku opowieści o Księdzu Robaku.

CZAS I MIEJSCE AKCJI:

Akcja utworu rozgrywa się w ciągu pięciu letnich dni 1811 roku i jednego wiosennego dnia 1812 roku. Wszystkie miejsca akcji „Pana Tadeusza” leżą na terenie Litwy w ziemi nowogródzkiej i są to: Soplicowo, Zamek Horeszków, Zaścianek w Dobrzyniu (epizodycznie).

BOHATEROWIE:

Jacek Soplica – to ksiądz Robak, szlachcic, który za młodu był awanturnikiem, potem doświadczony przez los zmienia się w mnicha, emisariusza i patriotę, odważny, waleczny i honorowy, świetny strzelec.
Sędzia – brat Jacka Soplicy, szlachcic, piastował urząd sędziego, patriota, dobry gospodarz, odważny, skromny, wierny polskim tradycjom, czasem przeistacza się w choleryka, zawadiakę i awanturnika.
Tadeusz – syn Jacka, młodzieniec wyćwiczony w walce, odważny, patriota, romantycznie zakochany w Zosi, niedoświadczony pozwalał sobą manipulować Telimenie, naiwny.
Stolnik Horeszko – magnat, nieczuły ojciec, wyrachowany, oschły, wykorzystał naiwność Jacka, patriota.
Zosia Horeszkówna – wnuczka Stolnika Horeszki, delikatna, 14-15-letnia panienka wychowywana pod kloszem, czuła na piękno przyrody, rozkochana w sadzie i ogrodzie.
Telimena – szlachcianka, prawdopodobnie już była zamężna w Petersburgu, kokietka, opiekunka Zosi, pragnie szybko wyjść za mąż, ładna, Sędzia zwraca się do niej per siostro, a ona zaprzecza jakoby wiązały ich więzy rodzinne, odnajduje swojego kandydata w osobie Rejenta, choć wcześniej uwodzi Tadeusza i Hrabiego.
Hrabia Horeszko – młody magnat, panicz, kawaler o duszy poetyckiej i artystycznej, często rysuje lub przygląda się różnym krajobrazom, romantyk i patriota.
Podkomorzy – szlachcic na urzędzie, przyjechał rozsądzić spór o zamek, przyjaciel Sędziego, mądry i roztropny, patriota.
Klucznik Gerwazy Rębajło – stary sługa Horeszków, odważny, silny, pamiętliwy, wierny Horeszkom, szlachecki zawadiaka, raptus zaślepiony żądzą zemsty na Soplicach.
Asesor – naczelnik policji powiatowej, znajomy Sędziego i jego gość, zawzięty i uparty, honorowy, zapalony myśliwy, znawca chartów.
Rejent – pracownik sądu, znajomy Sędziego, zawzięty, uparty, zapalony myśliwy i znawca chartów.

GŁÓWNE WĄTKI:

1. Wątki miłosne:

a) Jacek Soplica i Ewa Horeszkówna (Horeszko): Jacek pochodził z uboższej szlachty a Ewa z magnackiej (najbogatszej, hrabiowskiej). Jej ojciec Stolnik miał aspiracje polityczne. Potrzebował wsparcia głosów szlachty lokalnej, wśród której Jacek cieszył się wielką popularnością. Zapraszał więc go do swojego zamku. W takich okolicznościach Jacek i Ewa zakochali się w sobie. Wątek ten obejmuje losy Jacka Soplicy, który pojawił się po latach tułaczki po świecie w Soplicowie jako ksiądz Robak.
b) Tadeusz i Telimena: Tadeusz to syn Jacka Soplicy (ks. Robaka) poznał Telimenę (przyjaciółkę Sędziego Soplicy)  na pierwszej uczcie w zamku. Związał ich romans i krótka miłość.
c) Tadeusz i Zosia: Tadeusz zobaczył Zosię po powrocie do domu, zamieszkiwała jego dawny pokój, ale nie widział jej dokładnie, myląc ją z Telimeną. Zosia była córką zmarłej Ewy Horeszko i wychowanką Telimeny. Gdy Telimena zdecydowała o pokazaniu jej towarzystwu, zobaczyli ją obecni w Soplicowie mężczyźni i Tadeusz zakochał się w niej. Sędzia planował połączyć dwa rody: Sopliców z Horeszkami, aby odkupić dawne winy swego brata Jacka.

2. Wątek patriotyczny

a) Pokazanie dawnej świetności Polski szlacheckiej (obyczaje dworskie, kultura życia i piastowanie tradycji)
b) Ukazanie okresu napoleońskiego i polskich dążeń niepodległościowych. Polska i Litwa zjednoczona unią miały walczyć u boku Napoleona w wojnie z Rosją, aby odzyskać niepodległość. Mówił o tym i agitował do powstania narodowego ksiądz Robak (Jacek Soplica) w karczmie. Ostatni zajazd pokazuje także solidarność szlachty wobec wspólnego wroga, jakim była Moskwa (Rosja carska), państwo, które doprowadziło do rozbiorów Polski. Mimo zatargów i wzajemnych sporów szlachta staje w jednym szeregu, aby walczyć z oddziałem piechoty rosyjskiej.

3. Spór o zamek:

Po konfederacji targowickiej Rosjanie (Moskale) przyznali część ziem Horeszków Soplicom. Miało to związek ze zdradą części magnatów należących do konfederacji. Z racji zastrzelenia Horeszki przez Jacka Soplicę uznali błędnie, że Soplicowie to stronnicy Moskwy. Sędzia Soplica nie dbał o zamek, który popadł w ruinę. Dopiero gdy pojawił się hrabia Horeszko, daleki krewny Stolnika, zapragnął udowodnić swoje prawa do zamku.

Małżeństwo Tadeusza z Zosią miało zażegnać spór.

4. Spór o Kusego i Sokoła

Kusy i Sokół to imiona psów myśliwskich. Spór pomiędzy Rejentem i Asesorem o to, który z posiadanych przez nich psów jest lepszy. To wątek drugoplanowy o zabarwieniu humorystycznym.

Strony internetowe, na których dostępny jest „Pan Tadeusz” w wersji elektronicznej:

wolnelektury.pl

lektury.gov.pl

https://www.youtube.com/watch?v=ufvY7AOOf6Y – audiobook